ความเป็นมาของโครงการ           

     แม่น้ำโขงนับว่าเป็นแม่น้ำที่สำคัญในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งประเทศที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน เช่น สาธารณรัฐแห่งสหภาพเมียนมาร์ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ประเทศไทย ประเทศกัมพูชา และ ประเทศเวียดนาม และทรัพยากรธรรมชาติจากแม่น้ำโขง โดยเฉพาะอย่างยิ่งทรัพยากรสัตว์น้ำได้หล่อเลี้ยงชีวิต และสร้างรายได้ให้แก่ประชาชนที่อาศัยอยู่ริมฝั่งแม่น้ำโขง ใน 5 ประเทศ ดังกล่าว กว่า 60 ล้านคน ขณะเดียวกันปัจจุบันแม่น้ำโขงกำลังได้รับการพัฒนาในเชิงเศรษฐกิจ ซึ่งผลกระทบโดยตรงต่ออาหารโปรตีนจากสัตว์น้ำ หรือปลา ที่หล่อเลี่ยงชีวิตผู้คนมาอย่างช้านาน

     แม่น้ำสงคราม นับว่าเป็นแม่น้ำสาขาสายสำคัญของแม่น้ำโขง มีต้นกำเนิดจากเทือกเขาภูผาหลัก ภูเพลิน และภูผาเหล็ก ในเขตอำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร มีพื้นที่ลุ่มน้ำครอบคลุมพื้นที่ประมาณ 6,473 ตารางกิโลเมตร มีความยาวประมาณ 420 กิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ติดต่อกัน 33 อำเภอ ของจังหวัดอุดรธานี หนองคาย บึงกาฬ สกลนคร และนครพนม และไหลลงสู่แม่น้ำโขงที่ตำบลไชยบุรี อำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม

     แม่น้ำสงคราม มีคุณค่าและความสำคัญมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งการให้การสนับสนุนปัจจัยที่สำคัญในการดำรงชีพของคน และสรรพสัตว์ สิ่งมีชีวิต ทั้งพืช และสัตว์ พอสรุปได้ ดังนี้

1. เป็นแหล่งน้ำผิวดินให้แก่แหล่งน้ำโดยรอบ และแม่น้ำโขง รวมทั้งเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ พืช สัตว์ ที่สำคัญสำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย์ และเป็นแหล่งรายได้ที่สำคัญ
2. เป็นแหล่งน้ำใต้ดินที่สำคัญ เป็นพื้นที่รองรับน้ำท่วม ชะลอ ความรุนแรงการไหลบ่าของน้ำ ช่วยดักจับสารเคมี สารพิษ ตะกอนดิน และช่วยเพิ่มปริมาณน้ำให้แก่มนุษย์ และสิ่งมีชีวิต เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น
3. เป็นแหล่งที่อยู่อาศัย แห ล่งอาหาร แหล่งผสมพันธุ์ และ ทำรั งวางไข่ของสัตว์น้ำที่สำคัญ โดยเฉพาะอย่างยิ่งปลาหลายชนิดจากแม่น้ำโขง ที่อพยพเข้ามาผสมพันธุ์ และวางไข่ พร้อมทั้งเป็นแหล่งอนุบาลลูกปลาก่อนที่จะออกไปเจริญเติบโตในแม่น้ำโขง เป็นอาหาร และรายได้ที่สำคัญให้แก่ประชากรที่อาศัยอยู่ในลุ่มน้ำโขงต่อไป

     ปัจจุบันสำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม หรือ สผ. กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้จัดให้ลุ่มน้ำสงครามเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสำคัญระดับนานาชาติ และอยู่ระหว่างการเตรียมการขึ้นทะเบียนเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสำคัญระหว่างประเทศ หรือ พื้นที่แรมซาร์ไซต์ (Ramsar Site) แห่งที่ 15 ของประเทศไทย

     อย่างไรก็ตามสถานการณ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมพื้นที่ลุ่มน้ำสงครามในปัจจุบันนับว่ามีความเปลี่ยนไปค่อนข้างมาก โดยมีภัยคุกคามต่อพื้นที่ 3 ประเด็นหลักคือ การทำการเกษตรที่ไม่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม  การประมงที่ไม่ยั่งยืน และการใช้ประโยชน์ที่ดินที่ไม่เหมาะสม ด้วยเหตุนี้ ธนาคารฮ่องกงและเซี่ยงไฮ้แบงกิ้งคอร์ปอเรชั่นจำกัด หรือ  HSBC ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ภายใต้ Water Programme ได้เห็นถึงความสำคัญของแม่น้ำสงครามตอนล่าง จึงให้การสนับสนนุงบประมาณแก่ WWF ประเทศไทย เพื่อดำเนินกิจกรรมโครงการเสริมสร้างศักยภาพ ความเข้มแข็ง และการมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อการจัดการทรัพยากรน้ำและฟื้นฟูระบบนิเวศพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงครามตอนล่าง

วัตถุประสงค์โครงการ

1. เพื่อประเมินผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในลุ่มน้ำ รวมทั้งคุณภาพน้ำและปริมาณน้ำที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ ตลอดจนการสร้างแบบจำลองอุทกวิทยา
2. เพื่อปกป้อง ฟื้นฟู ดูแลรักษาระบบนิเวศน้ำจืดในพื้นที่ลุ่มน้ำ
3. เพื่อสนับสนุนให้มีการดำเนินกิจกรรมการบริหารจัดการน้ำ และส่งผลดีต่อการปรับปรุงคุณภาพชีวิตของชุมชน
4. เพื่อเผยแพร่บทเรียน และประสบการณ์ การบริหารจัดการน้ำจากพื้นที่นำร่องสู่ระดับนโยบาย

กิจกรรม/การบริการ/กระบวนการดำเนินงาน

     โครงการฯ ดำเนินงานในบริเวณพื้นที่แม่น้ำสงครามตอนล่าง ในเขตการปกครองของอำเภอศรีสงคราม และอำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม จำนวน 6 ตำบล 43 หมู่บ้าน มีระยะเวลาในการดำเนินโครงการ 2 ปี 2 เดือน (ตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน 2557 – ธันวาคม 2559)

     หมายเหตุ ขยายระยะเวลาดำเนินโครงการฯ เพิ่มเติมอีก 1 ปี (มกราคม – ธันวาคม 2560)
 

กลไกการอำนวยการโครงการ

     ในระดับจังหวัดมีการแต่งตั้งคณะกรรมการจัดการพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงคราม จังหวัดนครพนม และคณะทำงานระดับพื้นที่อำเภอ เพื่อเป็นคณะทำงานและเปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียมีส่วนร่วมในการดำเนินกิจกรรมโครงการ
 

กรอบและแนวทางการดำเนินงาน

ผลการดำเนินงาน

วัตถุประสงค์ 1 เพื่อประเมินผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในลุ่มน้ำ รวมทั้งคุณภาพน้ำ และปริมาณน้ำที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ ตลอดจนการสร้างแบบจำลองอุทกวิทยา 

• สำรวจปรับปรุงข้อมูลลุ่มน้ำสงครามตอนล่างที่จัดทำไว้โดย IUCN เมื่อปี 2005
• ชุดข้อมูลการประเมินความเปราะบางจากผลกระทบและการปรับตัวจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงครามตอนล่าง
• สนับสนุนระบบการติดตามและเฝ้าระวังคุณภาพน้ำในพื้นที่โครงการ ร่วมกับโรงเรียน และ ผู้นำชุมชน เพื่อจัดทำฐานข้อมูลน้ำ

 
วัตถุประสงค์  2  เพื่อปกป้อง ฟื้นฟู ดูแลรักษาระบบนิเวศน้ำจืดในพื้นที่ลุ่มน้ำ

• ศึกษาและจัดทำระบบป้ายสื่อความหมายทางธรรมชาติเพื่อการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ พื้นที่หนองไชยวาน บ้านดอนแดง ต.ท่าบ่อ อ.ศรีสงคราม จ.นครพนม
• การสาธิตการจัดการชนิดพันธุ์ต่างถิ่น (ไมยราพยักษ์)
• สนับสนุนการจัดตั้งป่าชุมชน การอำนวยความสะดวก และสนับสนุนป้ายป่าชุมชน ป้ายกฎระเบียบ ป้ายแนวเขต และเสาปูนหลักเขตป่าชุมชน จำนวน 35 ป่าชุมชน ใน 37 หมู่บ้าน อันเป็นการสร้างความมั่นคงทางด้านอาหาร และแหล่งรายได้ให้กับชุมชน มีพื้นที่ป่าชุมชนที่ดำเนินการทั้งหมด 12,716 ไร่
• สนับสนุนกิจกรรมปลูกป่าเพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศ เพื่อสร้างแหล่งอาหารและรายได้ให้กับชุมชน ใน 12 หมู่บ้าน จำนวนกล้าไม้ 18,000 ต้น
• จัดตั้งคณะกรรมการพื้นที่ชุ่มน้ำจังหวัดนครพนม รวมทั้งคณะกรรมการพื้นที่ชุ่มน้ำระดับอำเภอทั้งสองอำเภอ เพื่อกลไกในการอำนวยความสะดวกและขับเคลื่อนกิจกรรมโครงการ รวมทั้งเป็นเวทีที่เปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียได้แลกเปลี่ยนพูดคุยเพื่อกำหนดแนวทางการจัดการพื้นที่ร่วมกัน
• การจัดประชุมคณะทำงานพื้นที่ชุ่มน้ำจังหวัดนครพนม ร่วมกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย เพื่อสนับสนุนการเสนอพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงครามตอนล่าง ขึ้นทะเบียนเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีความสำคัญระหว่างประเทศ หรือพื้นที่แรมซาร์ไซต์ (Ramsar Site)
• สนับสนุนการจัดตั้งเขตอนุรักษ์พันธุ์สัตว์น้ำ (วังปลา) รวมทั้งสนับสนุนป้ายเขตอนุรักษ์ หลักเขตวังปลา ทุ่น และเชือกเพื่อจัดทำแนวเขตวังอนุรักษ์ จำนวน 37 แห่ง ใน 37 หมู่บ้าน พื้นที่รวม 1,948 ไร่

วัตถุประสงค์ 3  เพื่อสนับสนุนให้มีการดำเนินกิจกรรมการบริหารจัดการน้ำ และส่งผลดีต่อการปรับปรุงคุณภาพชีวิตของชุมชน

• สนับสนุนการทำการเกษตรอย่างยั่งยืน โดยการจัดตั้งกลุ่มปุ๋ยหมัก เพื่อการปรับปรุงคุณภาพดิน คุณภาพน้ำ รวมทั้งลดการใช้สารเคมีในภาคการเกษตร จำนวน 7 หมู่บ้าน
• การอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับดินและการอนุรักษ์ดิน ในหมู่บ้านเป้าหมายจำนวน 7 หมู่บ้าน
• สนับสนุนระบบการควบคุมป้องกันชนิดพันธ์ที่รุกราน โดยนำจอกหูหนูยักษ์มาผลิตเป็นหมักเพื่อใช้ในพื้นที่เกษตรกรรม
• จัดงานรณรงค์เฉลิมฉลองวันพื้นที่ชุ่มน้ำโลก เพื่อรณรงค์ให้ความรู้ และสร้างความตระหนักถึงคุณค่า และความสำคัญของพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงครามตอนล่าง จำนวน 2 ครั้ง ระหว่างปี 2558-2559

วัตถุประสงค์ 4  เพื่อเผยแพร่บทเรียน และประสบการณ์ การบริหารจัดการน้ำจากพื้นที่นำร่องสู่ระดับนโยบาย

• จัดทำเอกสารแผ่นพับ แนะนำโครงการ และสื่อนิทรรศการ เพื่อเผยแพร่ผลการดำเนินงาน และกิจกรรมโครงการ
• นำคณะสื่อสารมวลชนจังหวัดนครพนมเยี่ยมชมพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงครามตอนล่าง เพื่อการประชาสัมพันธ์การดำเนินงานโครงการ
• จัดกิจกรรมเชื่อมเครือข่ายชุมชนพื้นที่ชุ่มน้ำแม่น้ำสงครามตอนล่าง ระหว่างพื้นที่ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ เพื่อเชื่อมโยงแลกเปลี่ยนประสบการณ์ และแนวทางการจัดการพื้นที่อย่างเป็นระบบ